Bestaat kunst ook zonder de ander: de kijker, luisteraar of lezer? En als het is gemaakt: Hoeveel moeite gaat de toehoorder doen? Wat vraag je van jouw publiek? Wat is de toeschouwer bereid voor jou te doen?
John Cage
In dit verband denk ik aan het muziekstuk van John Cage: 4’33”. Het getal refereert aan de minuten stilte die de pianist ten gehore brengt. Cage heeft publiek nodig voor dat werk: zonder de luisteraar zou het er niet zijn. In de beslotenheid van zijn werkkamer is het meditatie of een oefening in mindfulness; pas met publiek krijgt het zijn vorm. Dan pas klinken de geluiden die de uitvoerder en publiek veroorzaken als muziek. Dan pas wordt de toehoorder een luisteraar.
Als Cage nog geen bekendheid had verworven, had hij kunnen roepen: “Joehoe, kom je luisteren naar een uitvoering waarbij de pianist stil blijft?” Maar dan waren alleen zijn familie en beste vrienden komen opdagen. Dat is ook wat waard, maar waarschijnlijk wilde hij meer. Er ook zijn brood mee verdienen.
En als toeschouwers nodig zijn: Aan hoeveel heb je genoeg? Is een publiek van tien mensen genoeg? Eén? 4’33” bestaat net zo goed als alleen zijn familie komt luisteren. Of als het een duet is van de pianist en de luisteraar. Hetzelfde bij literatuur, dat is een een-tweetje tussen auteur en lezer.
Verkoper
Helaas is er een uitgever nodig om dat boek aan de man te brengen. Of – in Cage’s geval- de platenproducent, de concertzaal, de hele rataplan. Of de galeriehouder, curator, de subsidiegever.
Daar gaat het wringen. Je betreedt de wereld van de verkoper. Hoe groter het publiek, hoe meer geld er valt te verdienen. Maar wat doet waardering met jouw ontwikkeling als kunstenaar? Dialoog kan jouw ontwikkeling stuwen, maar ook stilleggen omdat je niets anders meer durft te doen dan wat de toeschouwer al kent. Hoe blijf je vrij bewegen als de stem van het publiek zo luid klinkt?
Vrijheid
Cage heeft de weg naar de verkopers succesvol afgelegd, voor hij publiek voor dit stuk vond. Hij behield zijn durf. Hij verwierf status en dat gaf hem de ruimte om vrij te zijn. Wat een heerlijk privilege.
