In het rariteitenkabinet, ergens geposteerd tussen de vrouw met de baard en de lilliputter, zit de tweeling naast elkaar. Wie is nou wie? Voor veel mensen is een tweeling een bijzonder fenomeen. Niet alleen zijn ze voor wetenschappers een prachtig observatieobject, ook de gewone eenling wil weten of mensen die sprekend op elkaar lijken ook hetzelfde zijn.

Want hoe uniek ben je eigenlijk? Zie daar de tweeling. Het duo praat hetzelfde, beweegt hetzelfde, houdt van dezelfde dingen. En toch is er iets anders. Hoe intrigerend is dat?

Eigenheid

Enerzijds willen mensen uniek zijn, anderzijds niet al te anders dan de rest. Individualiteit is een basisbehoefte die gepaard gaat met het ontdekken van je identiteit. Al als peuter ontdek je dat je een eigen ‘ik’ hebt. Je gaat jezelf vergelijken met anderen en ontdekt wat bij jou past. Eenmaal opgegroeid kun je laten zien wie je bent en weet je het antwoord op allerlei vragen. Ben je man, vrouw of geen van beide? Waar val je op? Wat geloof je? En vertel eens: houd je meer van de Beatles of de Stones? Het antwoord bepaalt vaak of je ergens bij hoort of niet. De vraag die eronder ligt: wat is eigen aan jou?

Hoe zit dat bij tweelingen? Als je zoveel op elkaar lijkt, wie ben je dan als individu? Als je vanaf de verwekking samen bent, hoe ontwikkel je dan jouw identiteit?

“Ben je eeneiig?” “Ooit wel”, zeg ik dan. “Heel even, jij?”

Wederhelft

Als ‘helft’ van hoor ik de bezoekers van het kabinet verzuchten, met een zweem van verlangen in hun stem: “Jullie zijn nooit alleen.” Voor de tweeling is de zoektocht naar die ene met wie je volledig kan versmelten, helemaal niet nodig. Adequaat communiceren gaat moeiteloos, een blik zegt alles, woorden zijn zelfs overbodig. “Jullie hebben toch telepathisch contact?” Lariekoek natuurlijk.

De gezamenlijke geboorte garandeert een eeuwig vergelijk. Hoe vanzelfsprekend het voor de eenling is om op je eigen merites beoordeeld te worden, voor een tweeling is dat een ongewoon cadeautje. De zoektocht naar een eigen identiteit is een strijd, waarbij de ander ook in de weg staat. Overal ligt rivaliteit op de loer. Hoe onderscheid je je van die ander en ontwikkel je je eigenheid terwijl je over dezelfde talenten beschikt? Dat is best een lastige opgave. Veel tweelingen trekken het op een gegeven moment niet meer en breken met elkaar, voor altijd of voor even. Ik had het ook nodig om een tijdje los te zijn. Anders zat er weinig anders op dan een levenslange veroordeling tot elkaar, keurig gedresseerd in een rariteitenkabinet.

Individu

Hoe is het leven voor hen die het allemaal in hun eentje ontdekten? Die als kind niet altijd een speelkameraad voorhanden hadden? Die niet een eigen brabbeltaaltje hadden voor ze de taal van de wereld leerden kennen? Die niet al jong levensvragen – ook de taboes – aan elkaar toetsten? Maar vooral, hoe is het om een individu te zijn? Om dit te ontdekken stapte ik uit het rariteitenkabinet.

Nature – Nurture

Wie ben ík eigenlijk? Mijn zus heeft dezelfde genen, zijn we hetzelfde? Nou, toch niet helemaal. In de genen zijn eigenschappen latent aanwezig, maar de omstandigheden bepalen welke zich manifesteren. Voedsel, klimaat, opvoeding, gezin, ziekte — dergelijke factoren spelen een belangrijke rol. Uit onderzoek naar tweelingen die na de geboorte zijn gescheiden blijkt dat, gemiddeld genomen, de helft van onze eigenschappen zich openbaart vanwege omgevingsfactoren en de andere helft uitsluitend vanwege DNA. Al is bij sommige eigenschappen de genetische component sterker dan bij andere. Bijvoorbeeld, een kenmerk als IQ wordt voor 75 procent door de genen bepaald en slechts voor 25 procent beïnvloed door de omgeving.

Als jij zus, dan ik zo

Hoe jouw eigenschappen zich schikken gedurende jouw vormende jaren is afhankelijk van allerlei factoren. Mijn zus en ik groeiden op met dezelfde kenmerken in hetzelfde gezin. Wat typeert mij? Ook hier is regelmatig onderzoek naar gedaan – niet toevallig vaak door een helft van een tweeling. Wat blijkt, onbewust onderscheidt een tweeling zich al jong van elkaar. Ik gok vanaf het moment dat het ‘ik’ zich presenteert, dus vanaf de peutertijd. De interactie tussen elkaar, de rolverdeling, doet daarbij een flinke duit in het zakje. Waar de een de ene eigenschap accentueert, benadrukt de ander wat anders. Waar de een zus is, zoekt de ander de zo. Mensen in je omgeving doen ook mee. “Wat ben je [vul een willekeurige eigenschap in], dat zie ik je zus nog niet doen”, “Zij is duidelijk [eigenschap+er] dan jij”. Je gaat ernaar leven. Het vormt je.

Spiegel

Waar begint de een en eindigt de ander? Als ik oude foto’s bekijk, kan ik pas vanaf de kleutertijd onderscheiden wie wie is. Mijn moeder had een truc. De een droeg het ene jaar altijd blauw en de ander rood. Zo wisten mijn ouders in één oogopslag wie van het stel wie was. Wanneer mijn moeder de kleuren wisselde weet ik niet, dus voor mij blijft het gissen.

Nog zoiets – je kent het vast wel, dat je je niet meer weet of je iets herinnert uit de eerste of tweede hand, vanwege een foto of anekdote. Van veel jeugdherinneringen weet ik niet zeker of het mijn eigen herinnering is. Had ik die jurk aan, of mijn zus? Maakte zij het mee, of ik? Het alsmaar samen zijn, het spiegelen, zorgde voor een vereenzelviging van herinneringen.

Kijk, hoe schattig!

Toen we jong waren kregen we vaak een bijzondere rol. In het kerkkoor, zongen wij de solo als duo. Wij ‘mochten’ het cadeau aanbieden namens de school tijdens de trouwerij van de leerkracht. Wij, de schattige want identieke meisjes. Gaandeweg drong het tot me door: ik ben alleen speciaal als koppel. Al sta ik in het volle licht: ik blijf ongezien.

Mezelf zijn

Ik ben een aantal jaar uit de buurt van het rariteitenkabinet gebleven. Ik ontdekte hoe heerlijk het is om een individu te zijn. Ik kon mijn ding doen zonder erbij stil te staan of mijn tweelingzus het al deed. Ik kon eigenschappen ontplooien die ik eerder minder ruimte gaf. Het gaf me individuele vrijheid.

Maar al met al hoort mijn zus bij me en is ons tweelingschap onderdeel van mijn verhaal. Dus trekken we er weer regelmatig samen op uit. Dat mensen meteen aan het vergelijken slaan, vind ik nog steeds niet leuk. Maar het is een fact of life. Het is de kunst om eigenheid te ervaren zonder elkaar uit het oog te verliezen. Ondanks het spiegelend glas van het rariteitenkabinet.

Deze tekst is onderdeel van mijn nieuwsbrief van april.